Tahkimat Mühendisliği - Mancınıkların Ortaya Çıkışı ve Çeşitleri

Merhaba arkadaşlar. Bugün, günümüzde artık geçerliliğini yitirmiş mesleklerden biri olan Tahkimat Mühendisliği ve onun en sık üretim araçlarından biri olan mancınıklardan bahsedeceğiz.

Tahkimat Mühendisliğine kısaca bir giriş yapmak istersek, akılda kalıcı olması açısından Tahkimat Mühendisliğini Makine Mühendisliğinin atası sayabiliriz, kıyısından köşesinden İnşaat Mühendisliği ve Maden Mühendisliği yetkinliğine de sahiplerdi Tahkimat Mühendisleri. Surlara dayanmak için üretilen tekerlekli yürüyen kuleler, merdivenler, lağımcılık, mancınık üretim faaliyetleri ve okçu kalkanları dahil kuşatma ve savunmayla alakalı tüm üretimler geçmişte Tahkimat Mühendisliğinin bir koluydu. Tahkimat Mühendislerinin gerek savunma gerek kuşatma faaliyetlerinde ürettiği en sık üretimlerden biri de mancınıklar. Biz mancınıkların her bir tipine Türkçe'de mancınık diyoruz, fakat Britanyalılar mancınıkları kendi dillerinde, menziline ve çalışma prensibine göre Onager, Catapult, Trebuchet gibi 3 farklı kategoriye ayırıyor. 

Catapult

Catapult'lar tarihte bildiğimiz ilk mancınıklardan sayılıyor. Tarihte bildiğimiz en eski catapultlar, M.Ö 4. YY'da, basit bir taş atan mekanizmayla Akrep ve Ballista benzeri olarak üretilmiş, Antik Çin'de bulunmuştur. M.Ö 1.YY'da ise Catapultların Antik Yunan şehirlerinde saldırı esnasında aktif olarak kullanıldığını yazılı ve arkeolojik kaynaklardan biliyoruz. Erken Roma döneminde ise catapultların M.Ö 420 dolaylarında, piyade destek amaçlı muharebelerde bir kovaya yerleştirilmiş birden fazla taş parçası alarak düşman askerlerine karşı kullanıldığını görüyoruz. Yani catapultlar piyade destek amaçlı üretilmiş, mobil olarak taşınması basit, daha çok kuşatmalardan ziyade meydan muharebelerinde zaiyatı arttırmak, düşman piyade saflarını bozmak gibi çok amaçlı kullanıma sahiptir ve bu durum orta çağ dönemine, barutun ve topların keşfine kadar sürmüştür ve catapult en çok kullanılan mancınıklardan biri olmuştur.

Onager

Onager'larla alakalı ilk yazılı bilgilere, Romalı tarihçi ve asker Ammianus Marcellinus'un kayıtlarında denk geliyoruz. Onager'lar, Romalı Tahkimat Mühendisleri tarafından catapultlardan daha büyük, daha uzun menzilli ve daha ağır taşları kullanıp ahşap kaleleri ve taş surları yıkmaya yaraması için üretilmiştir. Onagerlar ise kendi içlerinde Onager ve Heavy Onager olarak iki kategoriye ayrılmıştır. Aralarında kova büyüklüğü dışında herhangi bir fark olmamakla birlikte, Onager'ın keşfi Roma'nın Antik Yunan şehir devletlerine ve Kartaca'ya karşı olan savaşlarda başarılı olmasının en büyük nedenlerinden biridir. Erken Orta Çağ dönemine kadar da Onagerlar çeşitli şekillerde modifiye edilerek, Romalılardan görülerek ya da ele geçirilerek başka medeniyetlerce de kullanılmıştır ve ana kale kuşatma ekipmanlarından biri haline gelmiştir.

Trebuchet

Trebuchetler orta çağ döneminde geliştirilmiş, daha uzun menzilli ve daha ağır taşları atmaya yarayan en gelişmiş mancınık sistemlerinden biridir. Orta çağ döneminde artık ahşap kaleler üretilmemesi, kalelerin daha çok taş duvar yöntemleriyle inşa edilmesi ve birden fazla iç surlara sahip olması, mancınıkların da daha fazla geliştirilmesini gerektirdi. Bu gelişim de beraberinde Trebuchetleri getirdi. Trebuchetler ilk kez Çin'de kullanılmış olup, Çin'den Arap coğrafyasına, oradan da Bizanslılara geçmiştir. Bizanslılardan gören Avrupalılar da trebuchetleri üreterek kale ve şehir kuşatmalarında aktif olarak kullanmıştır. Barutun ve topların keşfine kadar Trebuchetler tüm medeniyetler tarafından ana kuşatma ekipmanı olarak kullanılmıştır ve günümüzde mancınık dendiği zaman çoğunlukla görsellerde karşılaşacağınız trebuchetlerdir. Özellikle Selahaddin Eyyubi tarafından trebuchetlerin geliştirilmesine ayrı özen gösterilmiş, Kudüs'ün duvarlarında trebuchetler sayesinde gedik açılarak şehir teslim olmaya ikna edilebilmiştir. Kudüs'ün fethinden sonra trebuchetlerin önemini bir kez daha anlayan Avrupalılar da topların keşfine kadar geliştirerek kullanmışlardır.

Mancınıklar, tarihte kullanım şekilleri, gelişimleri, hangi meslek erbabı tarafından üretildiği ve çok sık soru aldığım ''Tahkimat Mühendisliği nedir? günümüzde bu meslek geçerli mi?'' vs gibi sorulara yanıt olması açısından umarım faydalı olabilmiştir.

Serhat İnan